Giriş
Selam dostlar, biri bana dediki: “Kocaeli’nin türküleri neymiş, neden konuşulmuyor?” İşte ben de bu soru üzerine meraklı gezintime çıktım — bir yandan yörenin ezgilerine kulak verdim, bir yandan da satırlara dökmek istedim. Çünkü türkü yalnızca bir şarkı değildir; bir yerin ruhudur, bir halkın hikâyesidir. Kocaeli’nin dağından denizine, işçisinden köylüsüne, gençliğinden yaşlısına uzanan ezgilerde saklı o özgün dünya var. Hazırsanız, şimdi birlikte Kocaeli’nin meşhur türküleri üzerinde bir yolculuğa çıkalım.
—
Kocaeli Türkülerinin Kökeni ve Kültürel Zemin
Kocaeli, Marmara Bölgesi’nin doğu ucunda yer alır. Sanayisiyle, limanıyla, gölüyle, kıyısıyla farklı yaşam biçimleri barındırır. Bu çeşitlilik türkülere de yansımış durumda: doğa ve deniz teması, göç‑işçilik hikâyeleri, köyde yaşama dair saklı anılar. Yapılan bir akademik çalışmada, “yörede sanayileşmenin yaşam koşullarını ve tercihlerini değiştirdiği, bu değişimin türkülerde de tespit edilebildiği” belirtilmiş. ([DergiPark][1])
Resmî kaynaklara göre, Kocaeli yöresinde bugüne kadar TRT repertuarına giren dört ana türkü tespit edilmiş: Üç Güzel Oturmuş Gergefin İşler, Akmeşe Yolları, Karadeniz Gümbür Gümbür ve Darbuka Çala Çala. ([Kocaeli Valiliği][2])
Bu dört türkü dışında da derlemeye açık pek çok eser olduğu vurgulanıyor. ([Kocaeli Valiliği][2])
—
Kocaeli’nin Meşhur Türküleri ve Hikâyeleri
1. “Üç Güzel Oturmuş Gergefin İşler”
Bu türkü, Kocaeli’nin Kandıra yöresine ait. Sözlerinde “Üç güzel oturmuş gergefin işler / Gergefin üstüne dökülür yaşlar…” gibi dizeler yer alıyor. ([Kocaeli Valiliği][2])
Hikâye olarak düşündüğümüzde, belki de üç genç kadının bekleyişi, duygusu ve “gergef” yani nakış işi etrafında dönen ev içi sohbetleriyle örülü bir dünya var diyebiliriz. Bu türkü, hem kadın emeğini, hem bekleyişi hem de zamanın akışına dair sessiz anlatıyı barındırıyor.
2. “Akmeşe Yolları”
Akmeşe köyü/mahallesiyle bağlantılı bu türkü, yollara, göçlere, ayrılıklara dair bir ezgi taşıyor. Resmî listede yer alıyor. ([Cedi][3])
İşçilik için şehre inen bir genç, köyüne dönerken yolun zorluğunu anlatır gibi — aynı zamanda köy‑şehir arasındaki bağın kopuşunu hissettirir. Kocaeli’nin sanayileşmesiyle değişen köy yaşamı, bu türküde yankı buluyor.
3. “Karadeniz Gümbür Gümbür”
Başlığıyla dikkat çekici: “Karadeniz gümbür gümbür” diyen bu türkü, sanırım kıyı‑havza bölgesi dalga sesi, rüzgârı ve doğa yoğunluğu ile anlatılıyor. Kocaeli’nin Kandıra kıyılarından kaynak alıyor. ([Türküler][4])
Gerçek hayatta bir balıkçı ya da liman işçisinin, denizle kurduğu bağın duygusunu taşıyabilir. Denizle yaşayan bir topluluğun türküsü olurbu.
4. “Darbuka Çala Çala”
Ritmik ve coşkulu bir ifade… Bu türkü de repertuara girmiş Kocaeli türkülerinden. ([Kocaeli Valiliği][2])
Toplumsal bir davet‑eşlik havası var: davul‑zurna yerine darbuka ve halkın ritmini yakalayan bir atmosfer. Köy düğünü ya da sokak sohbeti sahnesinde yankılanacak türden bir ezgi.
5. “Kocaeli Üzüm Türküsü”
Biraz farklı: bu türkü doğrudan “üzüm” temalı, bağ‑bahçe ritmiyle yoğrulmuş. Görüldüğü gibi “Kocaeli Üzüm Türküsü” adıyla kayıtlı. ([Kültür Portalı][5])
Bir üretici kadın ya da bağda çalışan genç olarak kendimi hayâl ediyorum: “Kocaeli’ndeki tatlı menbaadan / Özgürlük içinde her gün gülelim…” diyerek bağa, doğaya, emeğe selam duruyor. Bu türkü, sadece aşk ya da ayrılık değil, bereket ve üretim ekseninde de okunuyor.
—
Neden Önemli Bu Türküler?
Kimlik ve aidiyet: Bu türküler, Kocaeli’nin kendine özgü coğrafyasının, insanının, emeğinin sesini duyuruyor.
Toplumsal değişim izleri: Sanayi, göç, köyden şehre geçiş gibi süreçler türkülerde izlenen temalar arasında. Örneğin akademik araştırma bu noktayı vurguluyor. ([DergiPark][1])
Yaşayan kültür: Resmî olarak sadece dört türkü repertuara girmiş olsa da, yerelde daha fazla eser var ve derlemeye açık durumda. ([Kocaeli Valiliği][2])
Zamanla bağlantı kurma: Gençler köyüne, kentiyle bağını bu türküyle kurabilir; şehir sakinleri bu türkülerle geçmişe köprü kurabilir.
—
Geleceğe Bakış: Kocaeli Türkülerinin Yol Haritası
Kocaeli gibi sanayileşmiş, göç almış bir kentte, türküler yalnızca geleneksel formda değil, dijital ortamda da yaşatılabilir. Derleme projeleri, kent arşivleri ve gençlerin yorumuyla “yeniden okunmuş” türküler ortaya çıkıyor. Örneğin Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2021 yılında “Kocaeli Türküleri‑2 Albümü ve Yerel Kültür Gecesi” düzenlemiş durumda. ([Darıca Gazetesi][6])
Bu, demek oluyor ki — gelecek nesillere aktarım için büyük bir fırsat var. Türküler; sosyal medya, konser, video, notayla yaygınlaştırılabilir. Ayrıca, kente gelenler için kültürel turizm unsuruna dönüşebilir: “Bu türkü burada doğdu, burada söylendi” gibi hikâyelerle…
—
Kapanış
Ve şimdi sana seslenmek istiyorum: Kocaeli’nin türkülerini duyduğun oldu mu? Hangi melodiler, hangi sözler sana “eşlik ediyor”? Aşağıda birlikte düşünelim:
En çok hangi türkü ruhuna hitap etti? Neden?
Kocaeli’de bu türküler dışında bildiğin bir yerel ezgi var mı?
Bu türküleri yaşatmak için senin aklına gelen bir yöntem var mı?
Sohbetimizi burada noktalıyoruz ama senin yorumunla zenginleşsin istiyorum. Bekliyorum yorumlarını…
[1]: “YENİ DERLENEN KOCAELİ TÜRKÜLERİNİN KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ”
[2]: “Kocaeli’nin Yöresel Türküleri”
[3]: “Kocaelinin Meşhur Türküleri Nelerdir – cedi.com.tr”
[4]: “Yörelere Göre Türkülerimiz – Kocaeli – 1”
[5]: “KOCAELİ ÜZÜM TÜRKÜSÜ | Kültür Portalı”
[6]: “Kocaeli Türküleri 2 Albümü ve Yerel Kültür Gecesi gerçekleşti”